Recycle je keukenafval met een wormenbak

Een wormenbak is vooral gericht op het verwerken van keukenafval. Het kan worden gezien als een mini versie van een professionele GFT installatie. Wormen eten ons vuilnis. Ze houden van watermeloen, appels, sla en zelfs papier. Wormenpoep is veilig om mee te werken en is zeer voedingsrijk voedsel voor planten en stoot ongedierte en schimmels af.

Wat zijn de voordelen van een wormenbak?

• Je eigen compost maken is niet alleen goedkoper, maar ook een stuk duurzamer. Je gooit minder afval weg en in plaats van compost kopen maak je dit zelf zonder enige uitstoot in transport en productie.
• Meststoffen voor je planten - Compost bevat veel organisch materiaal wat rijk is aan voedingsstoffen. Ook is compost van wormen een goede bodemverteraar die veel zuurstof toevoegt aan de grond en de algehele structuur verbeterd.
• Het verminderen van de afvalberg in Nederland en de transport uitstoot verlagen.
• Wormen kunnen gekweekt worden voor vissen of voor het voeden van huisdieren.
• Een wormenbak is een leerzaam proces voor scholen, de buurt en jouw omgeving om meer te leren over recycling en verduurzaming van afval. De steeds groter groeiende kolonie wormen kan je ook voor een deel weggeven aan startende wormbakgebruikers.

Hoe werkt een wormenbak?

Een wormenbak bestaat uit verschillende lagen op elkaar gestapeld. De onderste laag functioneert als opvangbak van het percolaat. Dit lekvocht sijpelt door de verschillende lagen van de wormenbak naar beneden en wordt uiteindelijk opgevangen in de opvangbak.

In de eerste verdieping start je het compostproces op. Hier vorm je de eerste beddinglaag met wormen. Zodra de eerste laag vol ligt met organisch materiaal begin je met het vullen van de tweede verdieping. Na een tijdje zullen de wormen alles hebben opgegeten op de eerste laag en migreren door de gaten in de bodem naar de volgende verdieping. Wanneer alle wormen de eerste verdieping hebben verlaten is alles wat nog overblijft verse compost. Deze compost kan nog niet direct geoogst worden, omdat wormen zich vaak nog wel kunnen verplaatsen tussen de verschillende lagen. De beste methode om de compost te oogsten is de bak bovenop de andere lagen neer te zetten zodat het kan drogen. Wanneer je dan ook nog de deksel eraf haalt zorgt het licht ervoor dat de wormen automatisch naar de onderliggende bakken kruipen.

Het voordeel van een wormenbak met verschillende lagen is dat de compost gemakkelijk geoogst kan worden zonder de wormen te verstoren. Het is niet nodig om compost, afval en wormen van elkaar te scheiden. Een ander voordeel van met verschillende lagen werken is dat het keukenafval verspreid wordt over verschillende verdiepingen en zo voorkom je dat de wormen een te grote hoeveelheid aan afval moeten verwerken.

Een wormenbak opstarten

De eerste maand start je de wormenbak op en is het belangrijk om deze periode de wormenbak extra goed in de gaten te houden. Met een wormenbak werk je in lagen en volg je de volgende stappen om het proces in de juiste volgorde op te bouwen.

1. De eerste laag bovenop de opvangbak is de beddinglaag. De beddinglaag bestaat uit bruin en luchtig materiaal zoals hout of papier snippers, stro en droge stengels en bladeren van planten. Maak de beddinglaag een paar centimeter dik en maak het licht vochtig.
2. De volgende laag bestaat uit compostwormen en een deel van het materiaal uit hun oude omgeving. Wormen hebben een erg gevoelige huid en kunnen beter niet uit hun omgeving worden gehaald. De beste manier om ze snel te laten wennen aan de nieuwe wormenbak is de wormen met hun omgeving en al te verplaatsen.
3. Plaats als derde laag wat vers keukenafval in stukjes gesneden bovenop de andere lagen. Wat er vaak mis gaat bij het opstarten van een wormenbak is een te grote hoeveelheid aan keukenafval in de bak. Observeer goed wat de wormen eten en hoe snel ze dit doen. Gooi alleen nieuw keukenafval erbij als het oude afval al deels verdwenen is.
4. Ten slot kan je het materiaal nog afdekken met papiersnippers of stukjes karton. Deze bovenste laag is niet essentieel, maar heeft wel zo zijn voordelen. Het houdt de wormenbak luchtig, donker, onttrekt overmatig vocht en helpt tegen fruitvliegjes. Wanneer je de wormenbak bijvult dien je wel het afdek materiaal aan de kant te schuiven. Uiteindelijk zal het afdek materiaal zich mengen met het keukenafval en ook gecomposteerd worden.

Bij het opstarten van een bak zullen de wormen nog moeten wennen aan hun nieuwe omgeving. Probeer de omstandigheden zo ideaal mogelijk te maken in de bak en daarbuiten het tegenovergestelde door bijvoorbeeld een lamp op de bak te zetten. De Wormenboerderij kan je helpen bij het vinden van de juiste wormenbak. 

Welk afval is geschikt voor een wormenbak?

Wormenbakken zijn er in verschillende groottes en met een wisselende capaciteit. Over het algemeen zijn wormenbakken bedoelt voor het verwerken van groenafval zoals keukenafval. Bruin afval kan ook in een wormenbak zoals resten uit de tuin, maar echter wel in een beperkte hoeveelheid. Bruin afval verteerd heel langzaam en wordt eigenlijk vooral gebruikt om het materiaal in de wormenbak te verluchten. Heb je veel bruinafval dan kan je beter daarnaast ook een composthoop aanleggen in de tuin.

Afhankelijk van wat je allemaal eet kan een wormenbak bijna al je keukenafval verwerken. Toch zijn er een aantal etenswaren die het verteringsproces niet bevorderen of zelfs een negatieve impact hebben op het proces. Hieronder staan een aantal richtlijnen die aangeven wat wel en wat niet goed werkt in een wormenbak. Natuurlijk is ook je eigen ervaring belangrijk en dagen we je uit om af en toe te experimenteren. Het kan maar net zo zijn dat je bepaalde hapjes ontdekt die je wormen heerlijk vinden.

Wat mag er wel in een wormenbak

• Groente & fruitresten. De restjes moeten in kleine stukjes worden gesneden, maar maak er geen prutje van. Gekookte groenten mogen niet in de compostbak.
• Thee en koffie. Ook de zakjes zijn biologisch afbreekbaar en goed te verteren.
• Geplette eierschalen.
• Bloemen of jonge plantenresten in stukjes gesneden

Wat mag er niet in een wormenbak

• Brood
• Vlees & visresten
• Zuivelproducten
• Gekookt, gebakken of gefrituurd voedsel
• Vette en olie achtige sausen

Gooi niet teveel van dezelfde soorten etensresten in een wormenbak, maar probeer het keukenafval divers te houden. Uiteindelijk wil je dat het compost en percolaat dat je oogst een gevarieerd aanbod aan voedingsstoffen bevat in een evenwichtige hoeveelheid. Als planten geen toegang krijgen tot bepaalde voedingsstoffen kunnen planten vatbaar worden voor ziektes. Ook raakt de bodem op haar beurt uit balans.

Hoeveel tijd kost een wormenbak en wat moet je doen?

Een wormenbak onderhouden en verzorgen kost tijd net als het kweken van planten. De hoeveelheid tijd die je er op wekelijkse basis aan besteed is echter miniem, maar het mag niet vergeten worden.

1. Het opstarten van de wormenbak kost het meeste tijd. Je bent in de opstart fase nog opzoek naar een balans tussen hoeveel voedsel er nodig is en hoeveel afval erin kan worden verwerkt.
2. Viermaal per jaar oogst je de compost van de wormenbak. Dit kan natuurlijk ook vaker of minder afhankelijk van hoeveel compost je produceert. Wanneer je opstart duurt het ongeveer 2 maanden, voordat je de eerste compost kan oogsten.
3. Wekelijks tap je in slechts enkele minuten het percolaat af wat zich in de onderste bak verzameld.
4. Het keukenafval dat je weg gooit dient in kleine stukken te worden gesneden niet groter dan 5 centimeter. Tijdens het weggooien kan je soms gelijk een controle uitvoeren en zien welk voedsel gegeten wordt, hoe snel en of er nog ingrepen nodig zijn. Wormen zitten op een diepte van ongeveer 10 centimeter. Als de wormen nog veel dieper zitten betekend het dat er te snel gevoerd wordt.

Kan ik met een gerust hart op vakantie gaan?

Een wormenbak kan in ieder geval 3 weken en soms zelfs langer zonder extra voedsel. Wormen zullen nog genoeg voedsel vinden in de verteerde compost. Geef de wormen voordat je op reis gaat niet meer voedsel dan je normaal gesproken geeft. Een ophoping van afval kan tot verstikking leiden.

Waar plaats je een wormenbak?

Een wormenbak kan zowel binnen als buiten geplaatst worden. Binnen is de temperatuur vaak constanter en heb je geen last van extreme kou. Een kelder, gang of berghok met een gemiddelde temperatuur van 18 graden is ideaal.

Hoeveel en hoe snel kan een wormenbak afval verwerken?

Hoe een wormenbak voor jouw werkt is afhankelijk van de grote van je gezin en de producten die je eet. Groenteresten en fruitresten zijn erg belangrijke voeding voor een wormenbak

• De eerste weken in de opstartfase zal er nog weinig verteerd worden. De wormen raken het nieuwe voedsel nog nauwelijks aan en leven nog op het voedsel van hun oude verblijf. Zodra bacteriën en schimmels het nieuw aangebrachte keukenafval beginnen te bewerken zullen wormen wanneer het materiaal voldoende zacht is het beginnen te eten. Na een maand zal ook de voortplanting beginnen en neemt de capaciteit toe.
• Het soort afval bepaalt ook grotendeels het tempo waarin het afval wordt verwerkt tot compost. Een bananenschil verteerd sneller dan de stengel van een bloem.
• Het afval moet in kleine stukjes worden gesneden, maar mag niet tot moes zijn verwerkt.
• Ideaal is een omgevingstemperatuur van 20 graden voor een snelle verwerking van het voedsel. Ook planten de wormen zich op deze temperatuur zeer productief voort.

Problemen met de wormenbak

Het onderhouden van een wormenbak kost weinig tijd en levert vele voordelen op. Soms kunnen er situaties ontstaan waarbij een wormenbak extra aandacht nodig heeft. Hopelijk kan je door het bestuderen van onderstaande situaties problemen met de wormenbak voorkomen.

Stank

Een goed werkende wormenbak stinkt niet. Wel kunnen sommige materialen zoals bijvoorbeeld sinaasappelschillen voor een aantal dagen een specifieke geur achterlaten. Uiteindelijk verdwijnt dit en ruik je alleen nog de rijpe compost. Een goed werkende wormenbak stinkt niet.

Stank ontstaat wanneer door het materiaal onvoldoende zuurstof circuleert. In normale omstandigheden verteren aërobe bacteriën het keukenafval en produceren daarbij geurloze gassen zoals waterdamp en koolzuur. Zonder zuurstof sterven deze bacteriën en wordt het werk overgenomen door anaërobe bacteriën welke zuurstofloze gassen produceren zoals ammoniak en zwavelwaterstof. Deze gassen zijn schadelijk voor andere organismen en stinken.

• Als de wormenbak gaat stinken controleer dan of de gaatjes in de bodem niet verstopt zijn. Probeer verstopping te voorkomen door nooit een grotere hoeveelheid keukenafval in de bak te gooien dan de wormen kunnen eten.
• Plaats extra beddingsmateriaal in de bak om het materiaal te verluchten.

Fruitvliegjes

Fruitvliegjes zijn onschadelijk, maar kunnen in grote aantallen toch behoorlijk irritant zijn. Je kunt ze niet alleen tegen komen in een wormenbak, maar ook in de keuken, de prullenbak of de fruitschaal. Fruitvliegjes leggen hun eitjes vaak in rot fruit.

Hoe kan je problemen met fruitvliegjes oplossen?

• Dek de wormenbak af met een vochtige doek of gooi beddingsmateriaal zoals hout en papier snippers over het keukenafval.
• Met een glas wijn of azijn lok je de vliegjes in het glas en zullen ze verdrinken.
• Gebruik geen insecten bestrijdende middelen. Deze middelen zijn vaak niet biologisch verantwoord en kunnen het proces in de wormenbak ernstig beschadigen.
• Maak de wanden van de wormenbak goed schoon, maar ook de rest van de keuken. Wanneer je vliegjes doodslaat en niet opruimt zullen andere vliegjes hier weer hun voedingsstoffen uithalen.

Schimmels in de wormenbak

Schimmels zijn een belangrijk onderdeel voor het verteren van afval en horen thuis in een wormenbak. Soms zijn schimmels iets overdadiger aanwezig dan andere keren. Het afval kan dan overdekt zijn met een witte deken van schimmels. Vaak zijn deze schimmels na enkele dagen ook weer verdwenen.

Wormen ontsnappen uit de bak

In normale omstandigheden zullen wormen het wel uit hun hoofd laten om te vluchten uit een wormenbak. Ze houden niet van licht en hebben een vochtige omgeving nodig zodat hun huid niet uitdroogt. Als wormen ontsnappen is dat een teken dat er iets mis is met de wormenbak.

• De wormenbak is uitgedroogd. Wormen ademen door hun huid die constant vochtig moet blijven, anders stikken ze en sterven.
• Er komt een onaangename stank uit de wormenbak. Wormen vluchten van plaatsen waar de omstandigheden slecht zijn.
• De temperatuur in de wormenbak is te hoog. De ideale temperatuur voor wormen is tussen de 15 en 25 graden. Boven de 30 graden zullen de wormen sterven.